Infurmaziuns davart la Constituziun federala

La Constituziun federala (en moda scursanida Cst., CS 101) è la Constituziun da la Confederaziun svizra. Ella stat al nivel superiur dal sistem giuridic svizzer. Ad ella suttastattan tut las leschas, las ordinaziuns ed ils decrets da la Confederaziun, dals chantuns e da las vischnancas. Tut quests documents na dastgan betg cuntradir a la Constituziun federala. En cumparaziun cun las constituziuns d’auters stadis democratics ha la Constituziun federala ina particularitad: Ella na preveda nagina giurisdicziun constituziunala per leschas federalas, quai vul dir che leschas ch’èn vegnidas decretadas dal parlament, na dastgan betg pli vegnir abolidas dal Tribunal federal. Il tribunal fa sulettamain in’excepziun, sch’ina lescha federala entra en conflict cun il dretg internaziunal public.

In’ulteriura differenza en cumparaziun cun autras constituziuns (p.ex. la constituziun dals Stadis Unids) è ch’ella vegn adina puspè revedida. Tras iniziativas dal pievel pon vegnir effectuadas midadas da la Constituziun ubain introducì novs artitgels en la Constituziun. Tant las revisiuns parzialas sco er las revisiuns totalas suttastattan a la maioritad dals chantuns ed a la maioritad dal pievel.

Istorgia

La basa da la Constituziun federala actuala era la constituziun dals 12 da settember 1848 ch’è stada responsabla per la fundaziun dal stadi federativ svizzer. Quel era fermamain influenzà da la constituziun dals Stadis Unids da l’America e da las ideas da la Revoluziun franzosa. Cun la Constituziun das 1848 è vegnì stabilì l’uschenumnà princip da subsidiaritad: Ils chantuns èn independents, sche la Constituziun federala na definescha quai explicitamain auter.

Dal 1866 è la Constituziun da l’onn 1848 vegnida revedida parzialmain. L’emprima revisiun totala è entrada en vigur l’onn 1874. Ella prevediva in augment da las cumpetenzas federalas e dals dretgs dal pievel. Cun la revisiun totala è vegnì introducì er il referendum sin plaun federal.

En ils onns 1990 è la Constituziun federala vegnida reelavurada ed actualisada codifitgond il dretg constituziunal che n’era betg scrit si (creà en il rom da la giurisdicziun dal Tribunal federal) e «degradond» reglamentaziuns che na duevan betg far part dal plaun federal (p.ex. il scumond d’absint). La revisiun totala è vegnida acceptada dal pievel e dals chantuns ils 18 d’avrigl 1999 cun 59.2% respectivamain 12 2/2 da 20 6/2. Ella ha remplazzà l’anteriura Constituziun federala dals 29 da matg 1874 ed ha fixà per part novs dretgs fundamentals che figuravan fin lura be en decisiuns dal Tribunal federal ed en commentaris giuridics. Ella è entrada en vigur il 1. da schaner 2000.