Uniun interparlamentara
L'Uniun interparlamentara (UIP) è l'organisaziun mundiala dals parlaments naziunals. Ses cumenzaments sa chattan en l'onn 1889. La UIP è pia l'organisaziun politica internaziunala la pli veglia dal mund.
La UIP è colliada stretgamain cun la Svizra: l'onn 1891 è il cusseglier naziunal Albert Gobat (1843-1914, Premi Nobel da la pasch 1902) sa participà sco commember dal parlament svizzer a la terza conferenza da la UIP a Roma. Là ha el survegni il presidi per la (quarta) conferenza consecutiva a Berna da l'onn 1892 sco er l'incumbensa d'organisar tala. Sin iniziativa da Gobat è vegnida installada in'organisaziun permanenta cun in secretariat sut il num Uniun interparlamentara cun sedia a Berna. Ils delegads han surpiglià per gronda part sias propostas e l'han elegì sco emprim secretari general (1892-1909) da la UIP.
Il cumenzament era la UIP domiciliada a Berna, dapi l'onn 1920 sa chatta sia sedia permanenta a Genevra.
Oz fa la gronda part dals parlaments naziunals part da la UIP (l'enumeraziun cumpletta da tut ils stadis commembers sa chatta qua).
Uschia è la UIP ina plattafurma per promover la pasch e la segirezza internaziunala cun agid da la diplomazia parlamentara, per sustegnair las stentas democraticas e per pretender ch'ils dretgs umans vegnian respectads.
Ils ulteriurs champs d'activitad da la UIP cumpiglian ultra da quai la promoziun da l'egualitad da las schlattainas, il svilup persistent e la giuventetgna.
La gronda plivalur da las radunanzas annualas e da las scuntradas da la UIP è la natira informala dal barat. La UIP permetta als parlaments ed a lur commembras e commembers da tgirar contacts internaziunals e da rinforzar il barat d'experientschas tranter ils parlaments naziunals.
Delegaziun UIP da la Svizra
Tenor l'artitgel 6 alinea 1 litera a da l'Ordinaziun da l'Assamblea federala davart las relaziuns internaziunalas dal parlament (ORInt) (CS 171.117) sa cumpona la delegaziun permanenta da la Svizra en la UIP da 5 commembras e commembers dal Cussegl naziunal e da 3 commembras e commembers dal Cussegl dals chantuns. Actualmain vegn la delegaziun da la UIP presidiada dal cusseglier naziunal Christian Lohr (PCD, TG), vicepresident è il cusseglier dals chantuns Daniel Jositsch (PS, ZH).
Las resoluziuns deliberadas da la UIP n'èn betg liantas per ils parlaments naziunals, ma ston eventualmain vegnir suttamessas separadamain als process legislativs naziunals. En il passà han commembras e commembers da la UIP suttamess repetidamain a l'Assamblea federala resoluziuns en furma d'intervenziuns parlamentaras.
Relaziun da la UIP cun las Naziuns Unidas
Dapi l'onn 2002 è la UIP observadra permanenta en l'Assamblea generala da las Naziuns Unidas ed ha concludì cunvegnas da cooperaziun cun las Naziuns Unidas e cun bleras da sias organisaziuns spezialas e da ses programs spezials. Tar las activitads da las duas organisaziuns tutgan audiziuns parlamentaras annualas tar las Naziuns Unidas che duain servir sco basa da resonanza per singuls temas da l'agenda da la ONU, sco er reuniuns a chaschun da scuntradas regularas da las Naziuns Unidas e da conferenzas internaziunalas ad hoc. Parlamentarias e parlamentaris giogan ina rolla impurtanta per il multilateralissem, perquai ch'ellas ed els pon agir sco intermediaturas ed intermediaturs tranter las burgaisas ed ils burgais e las instituziuns internaziunalas. Sco stretga partenaria da la ONU sa stenta la UIP ch'ils parlaments e lur commembras e commembers dettian dapli attenziun als programs da la ONU. Cun la sedia principala a Genevra e cun in biro da colliaziun a New York è la UIP pia preschenta en ils dus lieus ils pli impurtants da la ONU.
Organs da decisiun da la UIP
Ils 2 da november 2020 è il delegà parlamentar portugais Duarte Pacheco vegnì tschernì sco 30. president da la UIP. El maina politicamain questa organisaziun e la represchenta vers anora. Il gremi politic il pli impurtant da la UIP èn las assambleas generalas che han lieu duas giadas l'onn. Normalmain ha ina dad ellas mintgamai lieu a Genevra, l'autra a l'exteriur. Plinavant datti occurrenzas spezialas sco seminaris tematics specifics e lavuratoris regiunals.
Parlamentarias e parlamentaris da tut il mund frequentan tals e garanteschan uschia che la voluntad da las burgaisas e dals burgais da tut las regiuns vegnia represchentada. Las cumissiuns permanentas davart la pasch e la segirezza internaziunala, davart il svilup persistent, las finanzas ed il commerzi, davart la democrazia ed ils dretgs umans sco er davart las relaziuns cun la ONU persequiteschan ils svilups en lur sectur tematic e preparan las resoluziuns che vegnan deliberadas da l'Assamblea generala da la UIP.
Las decisiuns administrativas da la UIP vegnan prendidas dal Governing Council/Conseil Directeur («Cussegl da la UIP»). Ultra da l'elecziun dal presidi e dal secretari general deliberescha il cussegl er l'admissiun e la suspensiun da stadis commembers sco er il preventiv e la planisaziun da las sesidas da la UIP. Il Governing Council occupa ultra da quai ils comités permanents e las cumissiuns permanentas da l'organisaziun. Actualmain è la delegaziun svizra da la UIP activa en quatter da quests gremis. Il cusseglier dals chantuns Andrea Caroni (PLD, AR) represchenta la Svizra en il Comité per dretgs umans da parlamentarias e parlamentaris. Il cusseglier naziunal Laurent Wehrli (PLD, VD) è commember dal Comité per dumondas dal Proxim Orient e dal biro da la Cumissiun per las relaziuns cun la ONU. La cussegliera naziunala Laurence Fehlmann Rielle (PS, GE) occupa actualmain in post en il biro dal Forum da las parlamentarias.
Il Comité executiv è l'organ directiv dal Governing Council e prepara sias decisiuns. La cussegliera naziunala Laurence Fehlmann Rielle (PS, GE) è anc fin l'october 2021 commembra dal Comité executiv. En quest connex represchenta ella la gruppa geopolitica dals Dudesch Plus, da la quala er la Svizra fa part. Las gruppas geopoliticas giogan ina rolla centrala per garantir l'equiliber regiunal en ils differents organs da la UIP. Er il presidi da la UIP rotescha per regla tranter las sis gruppas geopoliticas. En questas uniuns regiunalas vegnan ultra da quai predeliberadas decisiuns per pudair garantir uschia ina coerenza politica.
L'Associaziun da las secretarias generalas e dals secretaris generals dals parlaments è in organ consultativ da la UIP e discuta ils differents process legislativs e las diversas metodas da lavur en ils parlaments naziunals. Quest gremi vegn actualmain presidià dal secretari general da l'Assamblea federala Philippe Schwab.